Beter, harder, sneller

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Beter, harder, sneller! Dat is wat we vooruitgang noemen. Denk je alleen al in hoe lang het vroeger duurde om via een modem verbinding te maken met internet. Of om iemand telefonisch te pakken te krijgen.

Vooruitgang is nooit meer hoeven wachten. Vooruitgang is efficiëntie.

En toch lijkt de westerse mens juist steeds langzamer te worden. Zo bleek vorige maand uit vergelijkend onderzoek dat onze reactiesnelheid de afgelopen eeuw is gedaald. Momenteel doen we er 184 milliseconden langer over om na een oplichtend lampje een knop in te drukken dan iemand in 1889. Dat is een IQ-daling van veertien punten, aldus de onderzoekers. Temidden van steeds slimmere en snellere apparaten, zijn onze hersenen kennelijk slomer geworden. 

En niet alleen dat, we bewegen ons ook trager voort. Ooit hadden we de Concorde – een vliegtuig waarmee zakenmannen in drie uur van Londen naar New York vlogen. Tegenwoordig doe je daar op zijn snelst acht uur over. Tegenwoordig bestaan er hogesnelheidstreinen als de Fyra die soms vijf uur nodig hebben om het volgende station te bereiken. Tegenwoordig staan in Denemarken toestellen van dezelfde makelij al dertien jaar helemaal stil, zo was afgelopen maandag in het NOS Journaal te zien.

Zou het kunnen dat het effect van al onze vooruitgang juist traagheid is?

Wel zolang de nadruk op snelheid ligt, zou de Canadese filosoof Marshall McLuhan (1911 – 1989) zeggen. Omdat bijna alles, wanneer het tot zijn uiterste wordt opgerekt,  uiteindelijk omslaat in zijn tegendeel.

‘De belangrijkste denker sinds Newton, Darwin, Freud en Einstein’, noemde schrijver Tom Wolfe hem. Tegenwoordig is McLuhan vooral nog bekend van de slogan The medium is the message en als degene die de komst van internet voorspelde (reden voor Wired om hem postuum tot patroonheilige uit te roepen).

Wat McLuhan beoogde was het vinden van een structuur in de gehele menselijke schepping. Niet via de wis- of natuurkunde, maar door de ‘wetten van de media’. Daarbij moet media opgevat worden in de breedst mogelijk zin – als alles wat de mens ooit heeft uitgevonden. Of het nu een mes, het alfabet, een computer of het kapitalisme is. Elk van deze media heeft de wereld veranderd, en daarmee ook de mens, want: ‘We become what we behold. We shape our tools and then our tools shape us.’

Om nu te weten hoe elk afzonderlijk medium ons en onze omgeving vormt, moet je je afvragen wat het medium beoogt. Wat wordt erdoor verbeterd of vergroot? Het antwoord voorspelt de toekomst, aangezien elk medium uiteindelijk zijn maximale potentie zal bereiken waarna het omslaat in zijn negatief. Na de schepping komt de vernietiging.

Kennis slaat om in bekrompenheid (internet, of the Global Village zoals McLuhan het noemde), normaliteit in gekte (de DSM-5), veiligheid in terrorisme (Drones), keuzevrijheid in eenheidsworst (kapitalisme).

Neem de auto. Wat het vergrootte was snelheid, ineens lag de horizon een stuk dichterbij. Om die horizon ook te bereiken, kwamen er meer wegen, en langs de wegen werden huizen gebouwd. De moderne metropool met haar miljoenenbevolking is zo (mede) ontstaan door de uitvinding van de auto. Maar waar ooit vrije banen asfalt lagen, staan nu kilometerslange files. Steden als Beijing, Cairo en Mexico-Stad zijn volledig dichtgeslibd. Snelheid is omgeslagen in traagheid.

Hetzelfde geldt voor email. We zijn van de de postduif via de brief naar de elektronische boodschappen gegaan – weken werden dagen werden seconden. Ja, deze communicatievorm is zo snel en makkelijk dat elk wissewasje op kantoor via de mail wordt meegedeeld. Met als gevolg dat werknemers een kwart van hun tijd besteden aan het lezen en beantwoorden van digitale post, zo wees onderzoek van McKinsey vorig jaar uit. Dit ten koste van de taken waar werknemers voor aangenomen zijn – daar doen ze nu langer over.

Twitter – nieuws gaat sneller de wereld over dan ooit tevoren, we krijgen het zelfs in real-time. Alleen is dat nieuws er in de eindeloze stroom roddels, grappen, gevoelens en complottheorieën wel moeilijker uit te vissen. Journalisten zullen daarom steeds meer tijd kwijt zijn met rondbellen, Googlen en wederhoren, oftewel met factchecken, waarbij het onvermijdelijk is dat ook een steeds groter deel van hun energie verloren gaat aan het volgen van een dood spoor (of ze worden gewoon lui, dat kan natuurlijk ook).

De auto, email en Twitter, allemaal zijn het geweldige uitvindingen geweest, maar inmiddels hebben ze wat snelheid betreft hun maximale potentie wel bereikt. De piek ligt achter ons, net als bij het vliegverkeer die piek al met de Concorde was behaald.

Binnenkort komt er een parlementaire enquete (die traagste aller onderzoeksmethoden) om het Fyra-fiasco te verklaren. De uitkomst zal iets zijn met prestigeprojecten, politici als managers en voor een dubbeltje op de eerste rang willen zitten. Maar McLuhan zou zeggen – het was onvermijdelijk. Snelheid moet wel omslaan in traagheid. Net zoals vrijheid altijd de kans loopt om te slaan in knechting. Want natuurlijk worden we op de vrijplaats die internet heet te zijn, bespioneerd; dat zou Snowden ons niet hoeven vertellen.

Uiteindelijk zullen er weer andere vrijplaatsen komen, zal het vervoer zich verder ontwikkelen en zal een nieuwe uitvinding de wereld ingrijpend veranderen. Want alles begint steeds opnieuw en met elk nieuw medium wordt de wereld herschapen. Maar zolang we de nadruk blijven leggen op snelheid, of efficiëntie, reizen we naar de toekomst in een Fyra met een IQ dat nog veel verder zal zakken dan veertien punten.

‘We shape our tools and then our tools shape us’ – dat zijn nu eenmaal de wetten van de media.