Gaat het leven moeizaam? Ben je nog niet waar je zou willen zijn, ja, zou moeten zijn? Dan ligt dat aan jou en is het tijd voor een zelfhulpboek.
Misschien staat je verlegenheid je in de weg, ben je ‘sociaal fobisch’ zoals dat tegenwoordig heet. Lees dan vooral Denk je sterk. Of, op zijn Amerikaans – Brave, a memoir of overcoming shyness.
Of heb je last van gevoelens van zwaarmoedigheid? Dan helpt Doorzetten of Win the Battle absoluut.
Of misschien ben je wel een vrouw. In dat geval is het logisch dat het leven moeizaam gaat. Nog altijd verdienen vrouwen voor hetzelfde werk aanzienlijk minder dan hun mannelijke evenknie en doorstoten naar de top lukt al helemaal niet.
Gelukkig ligt er sinds vorige week hulp in de winkel: Lean In van Sheryl Sandberg, COO van Facebook en volgens Forbes een van de machtigste vrouwen ter wereld. En inmiddels ook bestsellerauteur: haar boek staat bovenaan de verkooplijsten.
Lean In, vrij vertaald als ‘haak aan’, is een ‘feministisch pamflet’ boordevol tips hoe je als vrouw de top bereikt: verberg je onzekerheid, onderdruk je angsten, toon initiatief en neem risico’s; wees niet te kritisch en gebruik liever het woord ‘wij’ dan ‘ik’, zo profileer je jezelf niet teveel als individu; blijf altijd glimlachen, stel je zorgzaam op, praat niet teveel en zorg dat je aardig gevonden wordt; neem het kind als rolmodel: wees eerlijk als een kind, laat je emoties gaan als een kind (maar blijf er niet in hangen!), waar het om gaat is een stukje authenticiteit. Dat is hoe je als vrouw succesvol wordt.
Want al zijn de omstandigheden niet optimaal en geeft Sandberg toe dat het seksisme diep in onze cultuur verankerd zit, de keuze is aan jou wat je met die omstandigheden doet. Je neemt controle over je leven of je doet dat niet, iedereen is zelf verantwoordelijk. Zie ook How to change your life.
En dus passen we ons aan. De wereld is nu eenmaal wat hij is, een markt van vraag en aanbod waarin de hoogste bieder wint. Het is een survival of the fittest en niemand wil een loser zijn. Problemen zijn uitdagingen, obstakels iets om overheen te springen, het zijn de mantra’s van de zelfhulpindustrie en nu dus ook van het feminisme. In een maakbare samenleving geloven we niet meer, maar des te meer in de maakbare mens. Of het nu te grote oren, te kleine borsten of een karaktertrek als verlegenheid is: aan alles valt te sleutelen. Lees vooral ook Awaken the Giant within.
Ooit gold het adagium ‘het persoonlijke is politiek’. Menselijke ervaringen werden geacht ingebed te zijn in sociale en politieke structuren: het systeem werkte door op persoonlijk niveau. Tegenwoordig wordt iedereen die het nog over systemen heeft, over het kapitalisme of het neoliberalisme bijvoorbeeld, als hopeloos ouderwets gezien. Het politieke is persoonlijk geworden. Alles wordt herleidt tot het individu, zelfs als het om iets als een economische crisis gaat: we moeten gewoon wat optimistischer zijn, haak aan met dat consumentenvertrouwen!, dan komt alles vanzelf weer goed.
Maar ondertussen vervormt het neoliberale gedachtengoed en de bijbehorende bedrijfslogica de samenleving almaar meer. In de Verenigde Staten bestaan al basisscholen die elk jaar hun klassen opnieuw rangschikken, en zodoende prille vriendschappen verbreken, omdat het goed is voor kinderen om te leren netwerken. Er wordt steeds meer getest en gemeten om prestaties te optimaliseren, wie faalt krijgt al snel een stoornis als ADHD toegedicht. Succes is de norm.
En ook bij Sandberg’s zelfhulpfeminisme vormen de wetten van de markt de leidraad. Neem haar advies om ‘te declareren als een man’. Mannen schijnen immers elke minuut die ze aan hun werk denken, ook al is het onder de douche, in rekening te brengen. Vrouwen vinden dat niet netjes, maar vraagt Sandberg retorisch: wie is er nu waardevoller voor het bedrijf?
Waarde is kennelijk winst en succes een zo hoog mogelijke product-value. Dat zijn de regels van het spel. Met als gevolg dat de mens zijn eigenwaarde gelijk is gaan stellen aan zijn marktwaarde. Zijn leven is zijn product: Me 2.0, nu met een upgrade en nog beter verhandelbaar (lees ook The Start-Up of you). Emancipatie is assimilatie, je speelt het spel mee, of je ligt eruit.
Maar wat wordt daarmee gewonnen?
Amper honderd jaar geleden hadden vrouwen nog geen stemrecht, hun geluk lag aan het aanrecht. Voor schrijfster Virginia Woolf was het niet eens mogelijk om in haar eentje naar een bibliotheek te gaan: alleen onder begeleiding van een man mocht ze een boek lenen (kennis werd nog gevaarlijk geacht voor een vrouw, lees vooral Genesis 3). Maar, en dit is de crux, de enige reden dat die barrières zijn geslecht, is dat er door de geschiedenis heen telkens weer vrouwen zijn geweest die geweigerd hebben zich aan te passen. Want, zo stelde Virginia Woolf: als er in de wereld geen ruimte voor je is, moet je je niet afvragen wat er mis is met jou, maar wat er mis is met de wereld.
Wie werkelijk iets wil veranderen kijkt niet naar zichzelf, maar om zich heen. Naar een wereld waarin momenteel alles een te verhandelen product is geworden, tot aan de eigen identiteit aan toe. Een wereld waarin het afwijkende en onaangepaste steeds meer tot probleem wordt gemaakt omdat alles draait om rendement. Een wereld die iedereen, man of vrouw, dwingt om ondernemer te zijn. Geen wonder dat het leven voor veel mensen moeizaam gaat.
Denk je dat het beter kan? Dat ergens meer ruimte moet zijn? Vergeet dan die zelfhulpboeken, stop met aan jezelf werken, met je aan te passen, stap uit de tredmolen en relax. Lean back in plaats van lean in. Het is wel genoeg geweest.
Dit stuk verscheen maandag 25 maart in nrc.next en vrijdag 29 maart in NRC Handelsblad