de hel van het gelijke

Heb je het al gehoord? Giovanna Plowman heeft haar bebloede tampon opgegeten, klik hier om het te zien, of anders hier voor de excuses die ze later aanbood voor haar aandachttrekkerij, en hier is trouwens de burgermeester van Toronto crack aan het roken, en Mike Raab vouwt van een handdoek een eend of een olifant, en hier is een onthoofdingsvideo van IS, oh nee, die heeft YouTube inmiddels geblokkeerd, maar in de comments staat nog een link waar je het wel kunt vinden, en hier is een leuk filmpje van een pianospelende kat…

Volgens de socioloog Zygmund Bauman leven we in vloeibare tijden – de moderne samenleving heeft geen vaste pijlers meer. Oude instituties als kerk, gezin en staat zijn geërodeerd, globalisering heeft grenzen doen vervagen, banen en relaties zijn niet langer voor het leven, onzekerheid is de norm.

Er is met andere woorden een gebrek aan houvast. En dat gebrek wordt almaar groter. Bauman sprak al over vloeibaarheid toen Facebook, Twitter en YouTube nog niet bestonden, maar inmiddels hebben de sociale media van de stroom een vloedgolf gemaakt. Elke dag weer worden we via smartphone, tablet en laptop meegesleurd in een maalstroom van nieuws, anekdotes, reclame, meningen, grappen en herinneringen, met vooral veel foto’s en filmpjes erbij, waarin we nauwelijks nog in staat zijn om ons te oriënteren.

Berichten over ebola en IS vermengen zich met foto’s van pasgeboren baby’s van vrienden, met een artikel over de hoge huizenprijzen in London, met de vakantiefoto’s van een vriendin in Thailand, met de schitterende Drone-beelden van de opstanden in HongKong, met de vraag of Pippi Langkous nu wel of geen racist is, met het nieuws dat er weer een vluchtelingenboot is gezonken voor de Italiaanse kust, en hier is nog een leuk filmpje van een pianospelende kat.

Hou op, die kat heb ik nu al honderd keer gezien!

Het stroomt en het kolkt en het golft en het schuimt, en daarbinnen heeft niets nog gewicht. Het zware wordt licht en het lichte zwaar. Oorlog en baby’s, vakanties en vluchtelingen, het is allemaal gelijkwaardig en gelijkvormig geworden. Verschillen zijn verdwenen. Niet alleen de verschillen tussen nieuwsberichten, maar ook die tussen mensen. Op de sociale media is iedereen tenslotte gelijk. Onderscheid dat in de echte wereld doorslaggevend is, bestaat hier niet. Sociaal-economische omstandigheden bijvoorbeeld, de buurt waarin iemand woont, de hoogte van zijn salaris, zijn huidskleur – ze bepalen in hoge mate het leven dat iemand leidt, maar op de sociale media doen ze er niet toe. Daar is alleen belangrijk of je de nieuwe clip van Stromae goed vindt. Of je een interessant artikel over het einde van privacy deelt. Of je moet lachen om een pianospelende kat. Alweer die kat?!

Op de sociale media zijn de enige verschillen tussen mensen smaakverschillen. Daar krijg je vrienden, volgers en views mee – een goede smaak is een gedeelde smaak.

Dat kun je als een bevrijding zien, online schudden we onze wereldse beperkingen af!, maar wat de media uiteindelijk doen, waar ze toe dienen, is onze blik op die wereld vormgeven. En als verschillen online onzichtbaar zijn, lijkt het al snel of ze er ook offline niet toe te doen. Alsof het niet uitmaakt of je in Amsterdam, Athene of Aleppo woont. We dansen toch allemaal op Happy van Pharrell? Klik hier voor het filmpje!

‘Het onvergelijkbaar eigene wordt afgeschaft’, schrijft de filosoof Byung-Chul Han in De transparante samenleving. Verschillen worden glad gestreken opdat communicatie, informatie en vooral kapitaal zo vrijelijk mogelijk kunnen stromen. Dat is waar het uiteindelijk allemaal om draait. Daarom is er volgens Han in deze tijd ook zo weinig ruimte voor negativiteit. Het negatieve werpt immers barrières op, veroorzaakt rimpelingen, tegenstromen zelfs. Het negatieve vertraagt.

Met het vreemde en het anders-zijn stokt de communicatie. Dat wat uniek is kan niet worden gedeeld. Daar kan geen geld mee worden verdiend. In de krochten van YouTube zijn ze nog wel te vinden, video’s die op niets lijken wat we kennen, gemaakt door mensen die duidelijk andere voorkeuren hebben dan de doorsnee burger, maar die video’s komen zelden tot nooit bovendrijven. Van de 100 views zijn er 99 van de maker zelf.

‘De hel van het gelijke’ noemt Han het. Waar we ons naartoe bewegen is een totalitaire wereld waarin alles vloeibaar en gelijkvormig is. Waarin geen grenzen meer bestaan, waarin het vreemde en negatieve is uitgebannen, waarin uiteindelijk misschien zelfs tijd verdwijnt.

Afgelopen juni was de schrijver Thomas Blondeau jarig, op Facebook werd hij daarom uitgebreid gefeliciteerd. ‘Fijne dag vandaag, kerel!’ stond er op zijn timeline, en ‘Moge het een mooi jaar voor je worden!’ Alleen – Thomas Blondeau is al meer dan een jaar dood. Hij overleed in 2013 aan een hartslagaderbreuk, het heeft in alle kranten gestaan en op Facebook werd er destijds uitgebreid afscheid van hem genomen. Nu kan het natuurlijk dat sommige van zijn Facebookvrienden dat hebben gemist. In theorie is dat mogelijk. Maar waarschijnlijker is dat ze het gewoon vergeten zijn. Online bestaat hij tenslotte nog. Ik kom hem bijna elke dag tegen als ik naar een site ga die hij heeft geliked, als ik een vriendschapsverzoek krijg van iemand met wie ik Thomas deel, dan kijkt zijn avatar me weer met die priemende ogen aan. Hij deint voor eeuwig mee op de golven van de sociale media.

Dit zijn vloeibare tijden. Er is geen centrum meer, geen kern. Er is geen eenduidige werkelijkheid meer, zelfs het onderscheid tussen leven en dood vervaagt. De vraag is hoe we daarin het hoofd boven water houden. Waar we nog een boei vinden, iets van vastigheid. Iets dat meer houvast biedt dan een leuk filmpje van een pianospelende kat.

Dit artikel verscheen in O, het tijdschrift van toneelgroep Oostpool, voor het toneelstuk The Immortals van Boogaerdt/VanderSchoot